لوله‌کشی یکی از ضروری‌ترین سیستم‌‌ها برای هر ساختمانی محسوب می‌شود. با اجرای صحیح و اصولی این سیستم آب تمیز جهت آشامیدن، پخت و پز و حمام کردن برای ساکنین ساختمان فراهم می‌شود و ضایعات تولیدی توسط فرآیند‌هایی مانند آشپزی، شستشو و استحمام از طریق سیستم لوله‌کشی فاضلاب دفع می‌شود. اما در مقابل سیستم لوله‌کشی که روی اصول ساخته نشده و فوت و فن لوله کشی در اجرای آن لحاظ نشده باشد می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات مختلفی از آلوده شدن آب و رشد کپک گرفته تا خطرات بهداشتی و آلودگی محیط زیست شود. بنابراین برای اینکه بتوانید سیستم لوله‌کشی یک ساختمان را به درستی اجرا کنید؛ اطلاع از فوت و فن لوله کشی از اهمیت بالایی برخوردار است. ما در این مقاله این ترفندهای مهم را به شما آموزش می‌دهیم.
چرا لوله‌کشی صحیح ساختمان از اهمیت بالایی برخوردار است؟
از آنجایی که تنها وظیفه مهم سیستم لوله‌کشی در هر ساختمانی تامین آب شرب و مصرفی در آشپزخانه، حمام و دستشویی و همچنین دفع صحیح فاضلاب است؛ توصیه می‌شود در اجرای آن به تمامی ترفندهای مهم و حساس توجه شود. اشکال در هر بخشی از این سیستم ممکن است شما را مجبور کند در بازه زمانی کوتاهی بعد از راه‌اندازی اولیه سیستم لوله‌کشی نیاز به اجرای جدید عملیات تاسیساتی و تعمیرات هزینه‌بر و لوله‌کشی مجدد پیدا کنید. این تعمیرات نه تنها بعضا نیاز به تخریب دارند؛ بلکه هزینه‌بر هستند و ممکن است مجبور شوید برای اجرای آنها تا مدتی آب ساختمان را قطع کنید. بنابراین سیستم لوله‌کشی و رعایت اصول اولیه و استانداردهای مهم در اجرای آن به اندازه سایز سیستم‌های ساختمان مانند سیستم برق‌کشی، تلفن و حتی گازرسانی مهم است.
هرگونه اختلال در این سیستم ممکن است خرابی‌های زیادی را به بار آورد و حتی به دیگر قسمت‌های ساختمان آسیب برساند. به عنوان مثال اگر سیستم لوله‌کشی توکار به درستی و با استفاده از لوله و اتصالات مقاوم و استاندارد انجام نشود؛ احتمال نشتی و در شرایط بحرانی ترکیدگی لوله وجود دارد. در این حالت معمولا برای ترمیم سیستم نیاز است قسمتی از دیوار تخریب شود یا کفپوش بخشی که نشتی آب دارد برداشته شود. همه این مراحل نه تنها امنیت ساختمان را به خطر می‌اندازند؛ بلکه موجب استهلاک زودرس ساختمان نیز می‌شوند. بنابراین باید حتما لوله‌کشی را به طور صحیح انجام دهید تا بتوانید از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کنید.
لوله‌کشی مرحله به مرحله و صحیح ساختمان
برای اینکه ساختمان مجهز به یک سیستم لوله‌کشی استاندارد شود باید این سیستم را مرحله به مرحله و طبق دستور زیر اجرا کنید:
- در مرحله اول باید نقشه مهندسی شده سیستم را تهیه کرده و در مرحله بعد آن را دقیق و درست مطابق با نقشه اجرا کنید.
- مرحله دوم نوبت می‌رسد به انتخاب نوع لوله. هر سیستمی نیاز به یک مدل لوله دارد. سایز و مدل لوله بیش از هر چیز به میزان آب مصرفی و میزان فشار آب وابسته است.
- بعد از اینکه نوع لوله را انتخاب کردید؛ باید هر واحد را بر اساس نیاز لوله‌کشی کنید. برای اینکه کل ساختمان مجهز به یک سیستم یکپارچه شود؛ فرآیند لوله‌کشی را از طبقه اول آغاز کرده و با پیشرفت کار کم کم به طبقات بالا توسعه پیدا می‌کند.
- همزمان با اتمام لوله‌کشی هر واحد، باید لوله اصلی با درپوش پوشیده شود و در انتهای نیز با استفاده از اتصالات مناسب، لوله‌هایی که سیستم لوله‌کشی هر واحد را تشکیل می‌دهند را به هم مرتبط می‌کنند.
- مرحله نهایی نیز مربوط به تست عملکرد سیستم است. لوله‌کش‌ها برای اینکه مطمئن شوند لوله‌ها به درستی به هم وصل شده و نشتی ندارند؛ انشعاب آب را باز کرده و همراه با آزمایش، هواگیری نیز انجام می‌شود تا آب به طور کامل در لوله‌ها جریان یابد و مراحل آزمایش به درستی و به طور کامل انجام شود.
بهتر است مرحله تست طی دو نوبت انجام شود تا از صحت انجام کار اطمینان حاصل شود. چیزی که در تمامی این مراحل باید به آن توجه کنید؛ دقت در انجام کار است. هر چقدر لوله‌ها با ظرافت بیشتری به هم متصل شوند؛ سیستم لوله‌کشی عمر طولانی‌تری خواهد داشت و کارآمدتر خواهد بود.
آشنایی با اصول لوله‌کشی ساختمان
همانطور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم؛ اجرای صحیح سیستم لوله‌کشی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و باید طبق ترفندهایی که حرفه‌ای‌ها آن را به عنوان فوت و فن لوله کشی می‌شناسند انجام شود. برای داشتن یک سیستم بی‌عیب و نقص علاوه بر مراحلی که در بخش قبلی به آنها اشاره شد؛ باید نکات مهم و حیاتی که در ادامه ذکر می‌کنیم را نیز رعایت کنید:
از سیستم لوله‌کشی تا جای ممکن در برابر نور خورشید محافظت کنید
برای هر سیستم لوله‌کشی چه لوله آب چه لوله برق باید از یک نوع لوله استفاده شود. به عنوان مثال لوله‌ای که با آن شبکه آبرسانی شهری را اجرا می‌کنند مناسب برای استفاده در ساختمان نیست. بیشتر در اجرای سیستم‌های لوله‌کشی ساختمان از انواع لوله‌های پلیمری مانند لوله پلیکا استفاده می‌شوند. یکی از معایب مهم این لوله‌ها، آسیب‌پذیری در برابر نور خورشید است. طبق آنچه در استانداردهای ساخت و ساز آمده، باید در تمامی مراحل اجرا از این لوله‌ها در برابر نور مستقیم خورشید محافظت شود. بنابراین اگر قرار است یک فضای باز را لوله‌کشی کنید؛ بهتر است با استفاده از یک پوشش عایق، از لوله‌ها تا زمان استفاده در برابر نور خورشید محافظت کنید. در غیر این صورت هر روز که از پروژه می‌گذرد و لوله‌ها در معرض اشعه نور خورشید قرار می‌گیرند؛ از عمرشان کاسته می‌شود.
از سیستم لوله‌کشی در برابر سرما مراقبت کنید
سرما نیز به همان اندازه نور خورشید برای انواع لوله و اتصالات مضر است. بنابراین باید برای لوله‌هایی که توکار هستند و اصطلاحا دفن می‌شوند تمهیداتی بیاندیشید که دچار یخ‌زدگی و ترکیدگی نشوند. یکی از بهترین اقدامات محافظت‌کننده، انجام تست سیستم به کمک آب حاوی غلظت مشخصی از نمک است. با این کار اگر قسمتی از آب درون لوله بماند؛ در اثر سرما یخ نمی‌زند. البته این آب نمک بعد از نصب تجهیزات و قبل از راه‌اندازی سیستم باید از لوله خارج شود. در کنار تست آب نمک، بهتر است لوله‌ها را با پوشش عایق مانند مناسبی بپوشانید تا در اثر سرمای زیر زمین دچار آسیب‌دیدگی نشوند.
لوله‌های توکار را در عمق مناسب نصب کنید
لوله‌ها در سیستم لوله‌کشی توکار نباید نه خیلی سطحی و نه خیلی عمقی نصب شوند. اگر لوله خیلی نزدیک به سطح باشد؛ ممکن است بر اثر فشارهای معمولی نیز دچار آسیب‌دیدگی شود. نصب عمقی نیز می‌تواند مشکلات زیادی برای لوله ایجاد کند. مهمترین مشکلی که کار گذاشتن لوله در عمق ایجاد می‌کند؛ ترکیدگی بر اثر فشار خاک است. بنابراین لوله را حتما در گودالی با عمق مناسب و معمولی قرار دهید.
سرعت جریان آب را در نظر بگیرید
اگر می‌خواهید سیستم لوله‌کشی دقیق و استانداردی داشته باشید باید به سرعتی که آب قرار است با آن درون لوله‌ها جریان داشته باشد توجه کنید. اگر سرعت جریان آب را نادیده بگیرید و لوله‌کشی را بدون این عامل اجرا کنید؛ هم ممکن است تجهیزات سیستم لوله‌کشی به درستی کار نکند و هم ممکن است آب هدر برود. برای کاهش اثر ضربه قوچی در لوله کشی (ضربه‌ای که ناشی از شدت بالای جریان آب است و باعث می‌شود آب در همان ثانیه اولی که شیر را باز می‌کنید با شتاب از لوله خارج شود) باید سرعت جریان آب را کنترل کنید. منظور از این کنترل تنظیم جریان است. سرعت آب باید به حدی باشد که افزایش قطر لوله‌ها باعث افزایش هزینه‌ها نشود.
چه عواملی بر روی سرعت جریان آب اثرگذار هستند؟
عواملی که بر روی سرعت آبی که درون لوله‌ها جریان دارند موثرند عبارتند از:
سایز لوله: رابطه بین سرعت حرکت آب و سایز لوله یک رابطه مستقیم است. در واقع هر چقدر اندازه لوله آبی که ورودی سیستم است کمتر باشد؛ سرعت آب درون لوله‌هایی که این سیستم را تشکیل می‌دهند نیز کمتر خواهد بود.
دمای آب: دمای آب نیز تا حدود زیادی روی سرعت جریان آن اثرگذار است. بالا رفتن دمای آب درون لوله باعث می‌شود که این سیال با سرعت بیشتری جریان داشته باشد. البته این عامل نباید باعث شود که دمای آب را بالا ببرید. هرچقدر دمای آب بیشتر باشد؛ شانس خوردگی لوله‌ها بیشتر می‌شود. برای جلوگیری از وقوع این اتفاق و صرفه‌جویی در مصرف انرژی، دمای آب باید در حد استاندارد و حدود 60 درجه سلسیوس باشد.
فشار آب: سرعت جریان آب به صورت مستقیم با فشار آن در ارتباط نیست. در واقع برعکس آنچه که تصور می‌شود؛ با افزایش فشار آب به جای افزایش سرعت، شاهد کاهش آن خواهیم بود. برای اینکه فشار آب در تمامی واحدهای ساختمان یکسان باشد؛ باید جریان آبی که در سیستم وجود دارد محدود شود.
از سیستم لوله‌کشی در برابر مصالح ساختمانی محافظت کنید
معمولا مرحله لوله‌کشی همزمان با دیگر مراحل ساخت انجام می‌شود. بنابراین طبیعی است که لوله‌ها در معرض مصالح ساختمانی مختلف که بعضا مضر و آسیب‌زننده هستند قرار بگیرند. برای اینکه از این آسیب‌دیدگی حین عملیات عمرانی جلوگیری کنید باید رعایت نکات زیر را در دستور کار خود قرار دهید:
- هرگز لوله‌ها را به صورت مستقیم کف ساختمان انباشته نکنید. حتما یک تکه مقوا یا کارتن زیر محلی که قرار است لوله‌ها را در آنجا انبار کنید پهن کنید. کارتون باعث می‌شود لوله‌ها با مصالح ساختمانی به خصوص گچ در تماس مستقیم نباشند.
- روی لوله‌هایی که در مسیر قرار داده‌اید را بعد از اتمام کار با کمی ملات سبک بپوشانید.
- کف مسیری که لوله در آن کار گذاشته می‌شود باید عاری از هرگونه مصالح ساختمانی به خصوص پوکه‌های نوک تیز باشد.
به سیفوناژ توجه کنید
سیفوناژ که همان جریان معکوس آب است زمانی اتفاق می‌افتد که فشار پایین دست جریان از فشار جریان اصلی بیشتر می‌شود. در این شرایط برای جلوگیری از جریان برگشتی باید از تکنیک‌های مختلفی استفاده کرد که بخشی از فوت و فن لوله کشی هستند. این تکنیک‌های مهم عبارتند از:
- نصب شیر یک طرفه دوتایی با شیر تخلیه
- نصب شیر اطمینان اختلاف فشار بین دو شیر یک طرفه
- نصب خلاء‌شکن فشاری
تمامی تجهیزاتی که در این تکنیک‌ها و با هدف جلوگیری از برگشت جریان آب به کار برده می‌شوند باید استاندارد باشند. ضمن اینکه شیر یک طرفه‌ای که برای جلوگیری از برگشت جریان آب به داخل لوله استفاده می‌شود نیز باید از نوع فنردار با نشیمن آب‌بند باشد. این نکته مهم را نیز فراموش نکنید که نصب خلاء‌شکن نمی‌تواند به تنهایی برای جلوگیری از برگشت آب موثر باشد.
کدام لوله برای لوله‌کشی آب ساختمان بهتر است؟
انتخاب بهترین لوله برای تامین آب در ساختمان به عوامل مختلفی از جمله نوع آب از نظر گرم و سرد بودن، فشار و جریان مورد نیاز، فاصله سیستم لوله‌کشی، بودجه طراحی و اجرا و شرایط محیطی بستگی دارد. برخی از لوله‌های رایجی که این روزها در صنعت ساختمان برای نصب جهت تامین آب مصرفی ساکنین کاربرد دارند عبارتند از:
لوله PVC و UPVC (پلی وینیل کلراید)
لوله‌های پی‌وی‌سی و یو‌پی‌وی‌سی لوله‌های سبک وزن و به نسبتا مقرون‌به‌‍صرفه‌ای هستند که نصب آسانی دارند. از این لوله‌ها معمولا برای اجرای سیستم‌های تامین آب ساختمان‌های مسکونی استفاده می‌شود و می‌توانند فشارهای کم تا متوسط آب را به راحتی تحمل کنند.
لوله CPVC (پلی وینیل کلراید کلردار)
لوله‌های CPVC مشابه لوله‌های PVC و لوله و اتصالات UPVC هستند اما می‌توانند دما و فشار بالاتری را تحمل کنند. از این مدل لوله و اتصالات معمولا برای اجرای سیستم‌های تامین آب گرم در ساختمان‌های مسکونی و تجاری استفاده می‌شود.
لوله PEX (لوله پکس)
لوله‌های PEX انعطاف‌پذیری بالایی دارند؛ نصب‌شان آسان است و مقاومت عالی در برابر خوردگی و یخ‌زدگی دارند. از این محصولات معمولا برای اجرای سیستم‌های تامین آب سرد و گرم در ساختمان‌های مسکونی و تجاری استفاده می‌شود.
لوله مسی
لوله‌های مسی از جمله لوله‌های بسیار بادوام و مقاوم در برابر خوردگی هستند و می‌توانند فشارهای بالای آب را به راحتی تحمل کنند. لوله‌های مسی برای سیستم‌های تامین آب سرد و گرم در ساختمان‌های مسکونی و تجاری بیشتر کاربرد دارند.
لوله استیل
لوله‌های استیل که از نوعی فولادی ضد زنگ ساخته می‌شوند؛ محصولاتی بسیار قوی، بادوام و مقاوم در برابر خوردگی هستند. در اکثر ساختمان‌های مسکونی و تجاری لوکس از لوله استیل برای اجرای سیستم‌های تامین آب استفاده می‌کنند.
برای انتخاب لوله‌ای که جهت اجرای سیستم لوله‌کشی آب ساختمان قرار است از آن استفاده شود؛ علاوه بر متریال، اندازه، میزان تحمل فشار و روش نصب نیز باید در نظر گرفته شود. در هر حال مهم است که با یک لوله‌کش یا مهندس دارای مجوز برای تعیین مناسب‌ترین مدل لوله برای ساختمانی که در دست احداث دارید مشورت کنید. اما با این وجود اگر قرار باشد فقط یک گزینه مقرون‌به‌صرفه از بین محصولاتی که نام بردیم را به عنوان بهترین مدل لوله برای اجرای انواع سیستم لوله‌کشی ساختمانی معرفی کنیم باید بگوییم که اکثر لوله‌های پلیمری یعنی لوله و اتصالات UPVC و PVC چنین ویژگی‌هایی دارند و از سوی مهندسان ساختمانی به عنوان بهترین گزینه از آنها یاد می‌شود.
به طور کلی برای اجرای سیستم لوله‌کشی در ساختمان‌هایی که به دلیل متراژ زیاد، تعداد طبقات بالا و نوع کاربری مصرف آب زیادی دارند مانند برج‌های مسکونی یا ساختمان‌های تجاری چندین واحده، لوله‌های چند لایه مانند لوله‌های پنج لایه ممکن است گزینه مناسبی باشد. این لوله‌ها در مقایسه با سایر محصولاتی که برای اجرای شبکه آبرسانی در صنعت ساختمان کاربرد دارند از استحکام، انعطاف‌پذیری و مقاومت بهتری در برابر دما، فشار و خوردگی برخوردارند.
چرا UPVC بهترین متریال برای تولید لوله است؟
UPVC یک پلی وینیل کلراید غیر پلاستیکی است که به دلیل مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی و عناصر طبیعی یکی از محبوب‌ترین مواد برای تولید لوله محسوب می‌شود. از جمله مهمترین ویژگی‌های لوله و اتصالات UPVC می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت عالی در برابر تماس با مواد شیمیایی
- سازگاری بالا با محیط زیست
- نصب آسان و سریع
- وزن کم
- دوام و ماندگاری عالی
- موثر و مقرون‌به‌صرفه بودن
با وجود تمام این قابلیت‌ها و مزایا، این نکته مهم را فراموش نکنید که برای تعیین مناسب‌ترین لوله از نظر جنس بدنه، اندازه و سایز، میزان تحمل فشار و روش نصب حتما باید با یک لوله‌کش خبره یا مهندس دارای مجوز مشورت کنید.