امروزه آشنایی با اتصالات مدرن در سازه‌های جدید اهمیت یافته است. از سویی لوله‌ها و اتصالات لوله‌ها، از نظر جنس و کاربرد متفاوت هستند. مشکل اصلی ساختمان‌سازی‌های قدیمی، پیدا کردن راهی برای انتقال آب به قسمت‌های مختلف ساختمان و خانه بود. به‌تدریج برای حل این مشکل، در عرصه ساخت و ساز، لوله‌ها و شیرآلات ساخته شدند. کم‌کم این لوله‌ها پیشرفت کردند؛ و براساس کاربردشان، در انواع مختلف تولید شدند.
در این راستا وسایل جانبی مهمی هم برای انجام صحیح لوله‌کشی در مکان‌های مختلف وارد بازار شدند. از مهم‌ترین آنها اتصالات ویژه برای لوله‌ها هستند. انواع اتصالات لوله‌ها در جریان لوله کشی متفاوت هستند؛ و هرکدام بر اساس جنس و فرم، کارایی متفاوتی برای تاسیسات ساختمان دارند. اتصالات لوله خصوصا انواع جدید و مدرن آن، در لوله‌کشی نقش خاصی دارند. توجه به این مسئله حائز اهمیت است که با شناخت دقیق لوله و اتصال مورد نیاز در محل خاص مسیر لوله‌کشی، باید در جای درست از آنها استفاده شود.
با پیشرفت ساختمان سازی، افزایش تولید ابزار مدرن از جمله اتصالات لوله با کارایی جدید را نیز می‌توان مشاهده کرد. اما مهم‌ترین نکته، نوع طراحی آنها است. با پیشرفته شدن سیستم‌های لوله کشی، اتصالات ساختمانی هم باید طوری طراحی شوند که منجر به برآورده شدن نیازهای امروز باشند. برای اینکه متوجه شویم انواع و اسامی اتصالات لوله مورد نیاز در جریان کار چیست؛ در این مقاله انواع لوله‌ها و اتصالات مورد استفاده برای آنها را مرور کرده و به بررسی کاربرد آنها در جاهای متفاوت پرداخته‌ایم. لوله‌ها برای مسیر انتقال گاز و فاضلاب یا به عنوان لوله آب در ساختمان‌سازی استفاده می شوند؛ و عملکرد و کیفیت مناسب آنها نقشی تعیین‌کننده برای هر سازه‌ای دارد.
تعاریف و اصطلاحات اصلی در زمینه لوله‌کشی و اتصالات لوله
لزوم استفاده از اتصالات لوله در جریان لوله‌کشی ساختمان، بر کسی پوشیده نیست. این قطعات وظیفه تغییر مسیر و تغییر قطر لوله، بستن مسیر لوله یا گرفتن انشعاب را برعهده دارند. همان‌طور که از نامشان پیداست از این قطعات استفاده می‌شود تا دو یا چند لوله به شیوه‌هایی مختلف و متناسب با شرایط، به یکدیگر متصل شوند. لوله‌ها، اتصالات و شير فلكه‌ها، روی هم رفته سيستم لوله كشي را تشكيل می‌دهند.
فرآیندی که این اجزا را در کنار هم با هدف برقراری اتصال آنها قرار می‌دهد؛ عملیات لوله‌کشی نام گرفته است. اتصالات لوله کشی به زبان ساده، همان قطعاتی هستند که برای ایجاد تغییر جریان سیالات در خطوط لوله کشی، انشعاب در لوله اصلی و فراهم کردن مسیر بیشتر برای عبور سیال یا کور کردن و بستن یکی از شاخه‌های لوله کاربرد دارند.
از نکات قابل توجه در صنعت لوله کشی ساختمان و سایر صنایع، آشنایی با ابزارهای لازم کار است. علت اهمیت این موضوع، کاربردهای متعدد این ابزار است. اتصالات، لوله‌ها را به هم وصل کرده یا آنها را مسدود می‌کنند؛ و تنظیم چرخش آنها را در مسیر لوله‌کشی و هر کجا که نیاز باشد، بر عهده دارند. این اتصالات در ابعاد و جنس‌های مختلف به بازار ارائه می‌شوند. همچنین هر نوع لوله، نیاز به اتصالات مخصوص به خود دارد.
اما اغلب اتصالات ویژگی‌های یکسانی دارند. در ادامه با بررسی انواع اتصالات لوله، به مرور مهم‌ترین انواع و کاربرد و اجزای آنها، همچنین تناسب آنها با انواع مختلف لوله پرداخته‌ایم.
جنس و کاربرد انواع اتصالات لوله
قبل از این که با انواع اتصالات لوله کشی آشنا شوید بهتر است بدانید از چه ساخته می شوند و چه قطعاتی به هم متصل شده و تبدیل به اتصالات مناسب برای لوله‌ها می‌شوند. اگر تاکنون مغزی برنجی شیرآلات و یا انواع سه‌راهی‌های فلزی را از نزدیک دیده و به آنها دقت کرده باشید؛ متوجه شده‌اید که این نوع از اتصالات، کاربرد زیادی در ساخت و ساز دارند و به تعداد زیادی در تمام بخش‌های ساختمان پراکنده هستند.
از آنجا که در گذشته از لوله‌های فلزی، بصورت رایج برای لوله کشی استفاده می‌شد؛ برای وصل کردن آنها به یکدیگر نیز، لازم بود اتصالات فلزی مختلف به‌کار گرفته شوند. اما به‌دلیل مشکلات متعددی که برای آببندی آنها وجود دارد؛ امروزه صاحبان پروژه و طراحان، به فکر ساخت لوله‌ها و انواع اتصالات لوله کاربردی‌تر هستند. لوله‌ها و اتصالات پلی‌اتیلن آنها، جدیدترین اتصالات ساختمانی با ویژگی‌های بی‌نظیر و کاربردی‌تر از انواع پیشین هستند.
چون هم وزن کمی دارند و هم نصب آنها ساده انجام می‌گیرد. پوشش درونی این لوله‌ها، طوری طراحی می‌شود که کم‌ترین رسوب را جذب کند. متصدیان خرید برای پروژه‌های ساخت و ساز که به دنبال لوله و اتصالات با کیفیت و مقاوم و نهایتا به‌صرفه هستند، معمولا اتصالات پلی‌اتیلن را انتخاب می‌کنند.
اصطلاحات پرکاربرد در لوله‌کشی
یک اصطلاح رایج در زمینه لوله و انواع اتصالات لوله که ممکن است با آن زیاد روبرو شویم: دنده شدن قطعه به لوله است. دنده شدن و متصل شدن، همان استفاده از اتصالات پیچ شدنی است؛ که برآمدگی‌های خاص داخلی و خارجی آنها به دنده تشبیه می‌شوند؛ و اغلب به سادگی به لوله متصل می‌شوند.
دنده شدن قطعه، یعنی آن قطعه خاص با کمک برآمدگی های خارجی و داخلی خود که مشابه دنده هستند؛ لوله‌ها را به‌هم پیچ و محکم وصل می‌کند. در منابع مرتبط با آموزش، بررسی و اجرای مراحل لوله کشی به وفور با اصطلاح دنده شدن روبه‌رو می‌شویم؛ که منظور همان پیچ شدن قطعه به لوله است. اتصالات لوله‌ای با توجه به نقش بسیار مهمی که در لوله‌کشی ساختمان‌ها و ایجاد تاسیسات ساختمان دارند؛ در اشکال و اندازه‌های متفاوتی برای لوله‌کشی به‌کار می‌روند.
در یک نگاه کلی، اتصالات لوله بر اساس کاربردشان در 4 دسته اصلی هستند:
- اتصالات مناسب برای تغییر جهت لوله
- اتصالات مناسب برای تغییر قطر
- اتصالات مناسب برای انشعاب‌گیری از لوله
- اتصالات مناسب آب بند
انواع لوله مناسب برای کاربردهای مختلف
لوله‌ها از نظر جنس، كاربرد و شیوه اتصال، دسته‌بندي‌های متفاوتی دارند. لازم است ابتدا درباره لوله‌های تولید شده برای کاربردهای مختلف مختصری بدانیم. سپس در ادامه انواع اتصالات آنها را مرور کنیم.
لوله‌هاي گالوانيزه
این نوع لوله‌ها در بازار به لوله‌هاي آهني سفيد شناخته شده و دو دسته هستند:
- لوله‌هاي فولادي گالوانيزه
- لوله‌هاي آهني گالوانيزه
عموما اینگونه تصور می‌شود که بين اين دو نوع، تفاوت خاصی نیست. درحالیکه لوله‌هاي فولادي گالوانيزه در مقايسه با نوع آهني آنها، سبك‌تر و براق‌تر هستند.
لوله‌هاي فولادي گالوانيزه
این نوع لوله براي تخليه فاضلاب كوچك هم به كار برده مي‌شود؛ اما کاربرد اصلي آن در عمل تهويه است. جنس اين لوله‌ها از فولاد نرم است؛ و برای افزايش مقاومت در برابر اسيدها و زنگ زدگي‌ها، آنها را آبكاري و گالوانيزه می‌کنند.
لوله‌هاي آهني گالوانيزه
جنس اين لوله‌ها از آهن سفيد است. درزهای آنها توسط دستگاه‌هاي جوشکاری گرفته مي‌شود. به همين علت به آنها لوله‌هاي درزدار هم مي‌گويند. اين لوله‌ها تيره و خاکستری رنگ هستند؛ و به دو شکل سبك و متوسط توليد مي‌شوند. لوله‌هاي فولادي و آهني گالوانيزه، اغلب در شاخه‌هاي 6 متري و دو سر دنده دار، با قطری حدودا 8 اينچ توليد مي‌شوند. در بازار اين لوله‌ها را بر اساس نمره مي‌شناسند. اتصال لوله‌هاي گالوانیزه به وسيله قطعات دنده پيچي به يك‌ديگر انجام شده (به هم دنده می‌شوند) و سپس آب‌بندي مي‌شوند.
لوله‌هاي چدني
جنس اين لوله ها از چدن ريخته‌گري شده است. همچنین بر حسب نوع كاربرد، انواع و مقدار آلياژ به‌کار رفته در آنها، شكل و طول و نوع اتصالات آنها هم متفاوت است. این نوع لوله‌ها اغلب در لوله‌كشي فاضلاب استفاده مي‌شوند و دو نوع هستند:
- سرتوپي: يك سرتوپي یا دو سر توپي
- دوسر تخت
اتصالات لوله‌هاي چدني توپي با كنف و سرب در لوله‌ها انجام مي‌شود. همچنین اتصال لوله‌هاي چدني دو سر تخت، با واشر لاستيكي و بست‌های مخصوص صورت می‌گیرد.
لوله‌هاي پلاستيكي
لوله‌هاي پلاستيكي انواعی هستند که در تاسيسات آب و فاضلاب به‌كار برده مي‌شوند. از انواع آنها می‌توان به لوله پی وی سی و لوله CPVC اشاره کرد. اتصال لوله پلاستیکی و قطعات آن آسان‌تر و سريع‌تر از ساير لوله‌ها است. همچنین وزن کمی دارند و به‌راحتي در سقف كاذب و مكان‌هايي كه دسترسي به آنها مشكل است، نصب مي‌شوند. در شبكه فاضلاب لوله‌هاي پي وي سي و پلي اتيلن بيشترين استفاده را دارند.
لوله‌هاي فاضلاب PVC، خشك و در دو نوع، یکی فشار ضعيف به رنگ خاکستری مایل به آبی و دیگری فشار قوي به رنگ خاكستري روشن توليد مي‌شوند. كاربرد لوله هاي PVC فشار ضعيف در لوله كشي براي تهويه آب باران و لوله‌هاي متصل در توالت‌ها است. پلیکا از برندهای معتبر تولید این نوع لوله است؛ که به‌دلیل دوام و کاربرد زیادی که دارد، گاهی اصطلاحا به PVC، لوله پلیکا گفته می‌شود.
چند نکته مرتبط با اتصال لوله‌های پلاستیکی:
- اتصال لوله هايPVC بر اساس نوع لوله و اتصال آن، به روش‌هاي مختلف انجام مي‌شود؛ كه اتصال چسبي متداول‌ترین شیوه است.
- لوله و اتصالات UPVC ، محکم‌تر و مقاوم‌تر هستند.
- اتصال لوله‌ها، به روش‌هاي مختلف و به‌صورت غالب با جوشکاری انجام مي‌شود.
- لوله پلی اتیلن در برابر خوردگي، يخ‌زدگی، زنگ‌زدگي، خاك‌هاي اسيدي و رسوب گرفتگي مقاوم است.
لوله‌های سيفون و پركن سيفون
از مهم‌ترين وسايل شبكه لوله‌كشي سيفون است. سيفون مانند شير يك‌طرفه اي است كه امكان تخليه آزادانه آب يا فاضلاب را از وسايل بهداشتي به شبكه اصلی فاضلاب فراهم مي‌كند؛ ولي نمي گذارد گاز حاصل از فاضلاب وارد وسيله بهداشتي شده و به فضاي داخلي برگردد.
برای لوله‌كشي توالت‌ها علاوه بر سيفون سر خود، بايد سيفون آب‌بند در نزديكي آنها نصب کرد. شير پركن سيفون توالت، اگر به طور مناسب روي لوله آب سرد سوار شود و به سيفون، يك كف شور وصل شود؛ وجود آب تازه را در آب‌بند سيفون تضمين مي‌كند.
لوله‌هاي پنج لايه
در تاسيسات ساختمان، خوردگي و رسوب در لوله‌هاي فلزي، منجر به خسارات و مشكلات متعددی می‌شود. براي حل اين مشكلات تاكنون تلاش‌هاي زيادي صورت گرفته است. استفاده از آلياژهاي مختلف با پوشش گوناگون، از روش‌هايي است كه براي افزايش مقاومت فلز در برابر خوردگي به كار رفته بدون آنكه پاسخي قطعي به مشكل بدهد. به‌كارگيري اين لوله‌ها در عمل نشان داده كه اگر چه جايگزيني کردن پلاستيك با فلز، مسئله خوردگي و پوسيدگي لوله را تا حدی و بصورت مقطعی حل مي‌كند؛ اما مشكلات ديگري كه پيش از آن وجود نداشتند، از جمله نفوذ اكسيژن، محدوديت تحمل فشار و دماي بالا، ایجاد می‌شوند.
نکته‌های مرتبط با ساختار و نصب لوله‌هاي پنج لایه:
- زنگ نمي‌زنند؛ رسوب نمي‌گيرند و نمي‌پوسند.
- به‌راحتي خم مي‌شوند و در صورت نیاز تغییر شكل مي‌دهند.
- شیوه و ابزار لازم برای اتصال و نصب آنها آسان و بدون ایجاد ضايعات است.
- سبك هستند و حمل و نقل آنها بسیار ساده است.
انواع اتصالات لوله و اسامی اتصالات لوله
در جریان کار لوله كشي آب سرد و گرم، براي اتصال لوله‌ها، تغيير جهت دادن لوله، انشعاب‌گيري يا تبديل قطر لوله، از قطعاتي استفاده مي‌شود كه نقش تسهیل‌کننده دارند. این قطعات انواع اتصالات لوله هستند. اتصالات در دو نوع پيچي (دنده‌اي) و جوش دادنی ساخته مي‌شوند. از نظر جنس توجه به این نکته که اتصالات لوله باید با جنس لوله یکی باشند، مهم است. در صورت یکسان نبودن جنس لوله و اتصالات آن، ممکن است در آینده احتمال شکستگی لوله افزایش پیدا کند.
جنس اتصالات لوله هم متفاوت هستند؛ و از مواد مختلفی برای تولید آنها استفاده می‌شود. اما به دلیل حساس بودن بخشی که اتصالات در آن قسمت نصب می شوند؛ به‌طور معمول جنس آنها یک تا چند درجه بهتر از جنس لوله است. از جمله جنس‌های معمول برای اتصالات، فولاد، آهن، چدن، پلاستیک‌های با کیفیت (مثل پی وی سی) هستند. در لوله‌كشي آب سرد و گرم، بايد از اتصال پيچ شدنی سفید استفاده كرد زيرا اتصال‌های دنده‌اي و غير گالوانيزه، با مشكل خورده شدن و پوسيدگي لوله‌ها، روبه‌رو می‌شوند. متداول‌ترين اتصالات لوله و قطعات مورد استفاده در تاسيسات را به‌صورت زیر دسته‌بندی و طبقه‌بندی کرده‌ایم. در ادامه اسامی انواع اتصالات لوله همراه با شرح مختصری درباره آنها ارائه می‌شود.
نکته: قطعه اتصال به لوله را، وصاله یا وصله می‌نامند.
قطعه زانويي
اين قطعه براي تغيير جهت دادن به اندازه 90 يا 45 درجه مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ و شامل زانوي قائم 90 درجه، زانوي 45 درجه، زانويي روپيچ و توپيچ 90 درجه، زانويي روپيچ و توپيچ 45 درجه و زانوي تبديل است. در ادامه کارایی هر نوع آن به صورت کوتاه توصیف می‌شود.
انواع و عملکرد قطعه زانویی
- زانويي 90 درجه، قطعه اتصال به لوله، وصاله‌ای خاص تغيير جهت 90 درجه‌ای است که در جریان انجام کار لوله كشي از آن استفاده مي‌شود.
- زانويي 45 درجه، قطعه شبیه زانويي قائم 90 درجه براي تغيير جهت لوله است. زمانی که انحراف 90 درجه‌اي لوله در جریان لوله‌كشي، احتمال گرفتگي لوله را بالا ببرد، بجای زانویی قائم، با اتصال دو زانويي 45 درجه، تغيير جهت لازم برای لوله انجام می‌شود.
- زانويي روپيچ توپيچ 90 درجه، قطعه‌ای است كه به نام زانوي چپقي معروف است. به زانويي قائم 90 شبیه است و برای اتصال لوله‌هایی با قطر یکسان کارایی دارد.
- زانويی تبديلي، براي اتصال لوله‌هایی با قطرهاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
قطعه سهراهي
از اين وصله یا قطعه، برای انشعاب‌گيري استفاده مي‌شود. سه‌راهي‌ها در چند نوع موجود هستند که کارآیی‌های آنها کمی متفاوت هستند. انواع آنها شامل: سهراهي قائم، سهراهي 45 درجه، سهراهي تبديل ساده که روپيچ توپيچ نیز به آن گفته می‌شود.
عملکرد انواع قطعه سه‌راهی
- سهراهي قائم، كه سه‌راهی معادل هم ناميده مي‌شود؛ قطعه‌ای برای اتصال به لوله با هدف گرفتن انشعاب و اتصال انشعابات فرعي است. اين سهراهي از داخل دنده می‌شود (پیچ می‌شود)؛ و براي انشعاب‌هايی با انحراف 90 درجه و هم قطر با لوله اصلي به‌كار مي‌رود.
- سهراهي 45 درجه، همانند سهراهي قائم از داخل دنده می‌شود؛ و در لوله‌كشي تاسيسات و فاضلاب ساختمانی استفاده می‌گردد. این سه‌راهی برای اتصال به انشعابات فرعي، با انحراف 45 درجه‌ای به‌كار می‌رود.
- سهراهي تبدیل، برای اتصال انشعاب‌هاي فرعي با قطرهای متفاوت نسبت به لوله اصلي استفاده مي‌شود. اين قطعه در اندازه‌هاي گوناگون و به‌صورت دنده از داخل (پیچ شدن از داخل با کمک برآمدگی‌های موجود در دیواره داخلی آن) وجود دارد؛ و در مدل‌های روپيچ و توپيچ توليد مي‌شود.
بوشن
بوشن یک ابزار بسیار کاربردی در صنعت است؛ که به صورت تخصصی برای اتصال لوله‌ها به یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اين قطعه تماما از داخل دنده شده است. به همين دلیل مي‌توان از آن براي اتصال دو لوله يا دو قطعه متصل‌کننده دو لوله، كه يك سر آنها از خارج داراي دنده است، استفاده کرد. بوشن‌ها شامل انواع ساده، روپيچ تو پيچ و تبدیلی هستند. این محصول دارای مدل‌های بسیار زیادی است که هرکدام از آنها براساس ویژگی‌هایی که دارند برای استفاده در یک بستر تهیه و طراحی شده‌اند. بنابراین اگر بخواهیم پاسخی به این سوال که بهترین نوع بوشن چیست، بدهیم. باید بگوییم: بستگی به نیاز و تقاضا دارد. با توجه به سفارش و نوع و میزان تقاضا، می‌توان بهترین نوع این محصول را انتخاب کرد.
ویژگی بوشن‌ها
هرکدام از بوشن‌ها به واسطه بستری که در آن استفاده می‌شوند؛ دارای ویژگی‌های خاصی هستند. برای مثال بوشن ساده از جنس چدن است. در حالیکه بوشن پلیکا از جنس پی وی سی است. دلیل این تفاوت‌ها هم مشخص است. بوشن پلیکا برای اتصال لوله‌های پلاستیکی استفاده می‌شود؛ و بوشن ساده برای لوله‌های فلزی. به‌طور کلی یکی از مهم‌ترین ویژگی بوشن‌ها پایداری آنها در طول زمان است. تعویض و تعمیر این قطعه، ساده است اما عمر مفید آن اهمیت دارد. خرید بوشن‌های با اصالت که تولید شده از برندهای معتبر هستند؛ همچنین استفاده از این تولیدات در کار، موضوعی قابل توجه است.
انواع و عملکرد قطعات بوشن
- بوشن ساده، يك قطعه استوانه توخالي از جنس چدن است؛ كه از داخل دنده شده است. اين وصاله جهت اتصال دو لوله هم قطر و در راستاي هم با شیوه پیچ شدن آنها در یکدیگر استفاده می‌شود. اگر بخواهیم دو لوله با قطرهای یکسان را به یکدیگر جوش دهیم از بوشن ساده استفاده می‌کنیم.
- بوشن روپيچ توپيچ، همانند بوشن ساده است ولي دو سر آن از داخل و خارج طوری ناهموار طراحی شده است که برای اتصال دو قطعه كه يكي از رو و ديگري از داخل به لوله پیچ یا همان دنده شوند، به‌کار می‌رود.
- بوشن تبديل، از جنس چدن ريخته‌گری شده است؛ و قطر دو سر آن تفاوت دارد. این قطعه برای اتصال دو لوله با قطر مختلف اما در راستاي هم استفاده می‌شود. برخی از لوله‌ها در هر دو سرشان دارای ابعاد مختلف هستند. از این رو برای اتصال آنها به یکدیگر از بوشن فلزی تبدیل، که معمولا جنس چدن است استفاده می‌شود.
- بوشن فلزی پرسی، برای اتصال لوله‌های پنج لایه به هم استفاده می‌شود.
قطعه چهارراهي
چهارراهی‌ها، همانند سهراهي، ساده هستند؛ و در اندازه‌هاي مختلف توليد شده و برای اتصال انشعابات فرعي مورد استفاده قرار مي‌گیرند. چهارراهي‌ها انواع ساده و تبديلی دارند. كاربرد اين قطعه‌ها در تاسيسات لوله كشي فاضلاب کم است؛ و برای اتصال لوله‌هايی با قطر كم استفاده نمی‌شوند. اتصالات چهار راهی یا متقاطع، برای انشعاب‌گیری از خطوط لوله طراحی شده‌اند؛ و امکان تغییر جهت یا اتصال چهار لوله به یکدیگر را فراهم می‌کنند.
جنس استیل این اتصالات و وجود آنها در اندازه‌های مختلف و قابل دسترسی، در کنار استحکام و مقاومت زیادشان در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی آنها را متمایز کرده است. اتصالات چهارراهی فولادی، در هدایت جریان مایعات یا گازها به شبکه لوله‌کشی کاربرد دارند؛ و منجر به اتصال مطمئن و محکم لوله‌ها می‌شوند. همچنین آنها در صنایعی که اتصالات دقیق و محکم لوله‌ها ضروری است، به کار می‌روند.
مزایای قطعه چهارراهی
- این اتصالات برای کاربردهای فشار بالا و شرایط عملیاتی سخت، مناسب و مقاوم هستند.
- اتصالات چهارراهی مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارند.
- این اتصالات فولادی در دمای بالا مقاومت زیادی دارند.
- اتصالات چهارراهی در اندازه‌های مختلف بوده و در بخش‌های مختلف صنعتی قابل استفاده هستند.
- اگر این اتصالات به‌درستی نصب شوند؛ می‌توانند برای سال‌های طولانی دوام بیاورند.
معایب قطعه چهارراهی
- اتصالات چهارراهی، به‌ویژه آنها که از فولاد ضدزنگ و آلیاژی ساخته شده‌اند؛ گران‌تر از اتصالات ساخته‌شده از مواد دیگر هستند.
- نصب اتصالات استیل جوشی، نیازمند نیروی جوشکار ماهر است.
- اگر نیاز به تعمیر داشته باشند؛ به‌ویژه به‌دلیل آسیب مواد خورنده و دمای بالا، تعمیر آنها پیچیده است.
مغزي اتصال به لوله
اگر هنگام لوله کشی بخواهیم دو لوله یا دو قطعه را به هم وصل کنیم؛ از مغزی استفاده می‌کنیم. مغزی‌ها لوله‌های کوچکی هستند که دنده‌هایی در دو طرف آنها ایجاد شده است. این دنده‌ها امکان اتصال آنها را با لوله، فراهم می‌کند. از کاربردهای مغزی، افزایش یا کاهش قطر لوله‌ها است. قطر یک طرف مغزی بیشتر از طرف دیگر است؛ بنابراین می‌توان دو لوله با قطرهای مختلف را با آن به هم وصل کرد؛ و در عین حال تناسب و توازن ایجاد کرد.
به عبارت دیگر مغزی يك قطعه آهن ريخته‌گری شده به شكل لوله کوچک و دو سر دنده شده یا برجسته شده، آماده برای پیچ شدن است. این قطعه براي اتصال اجزاي سيستم لوله كشي به خصوص اتصال دادن لوله‌ها در جریان لوله کشی به هم، مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مغزي‌ها انواع روپيچ ساده، روپيچ توپيچ تبديلی و روپيچ تبديلی دارند.
مهره ماسوره
مهره ماسوره از دیگر انواع قطعات اتصال به لوله است؛ که برای تعمیر و نگهداری در آینده، نیاز به جوشکاری و لحیم‌کاری دارد. مهره ماسوره از 3 قسمت تشکیل شده است: یک مهره، یک انتهای ماده، یک انتهای نر. هنگام اتصال انتهای ماده و نر به هم، مهره با فشار دادن محکم دو سر به یکدیگر، محل اتصال را می‌بندد. مهره ماسوره یک اتصال‌دهنده لوله معمولی است؛ که به راحتی قابل نصب و جداسازی است. کاربرد این قطعه وصل کردن دو قسمت از سيستم لوله كشي به هم است. بیشترین کارایی آن نیز برای لوله كشي آب بهداشتي و تهويه فاضلاب است.
درپوش لوله
درپوش قطعه‌ای است که برای مسدود کردن انشعابات به‌كار مي‌رود. درپوش‌ها به‌صورت پيچ و دنده شده از رو هستند. در سيستم لوله‌كشي فاضلاب در انتهاي مسير لوله‌كشي يا دريچه‌هاي بازديد، نصب مي‌شوند. امروزه در پروژه‌های آبرسانی و لوله‌کشی از درپوش انتها پیچی، جنس پلی اتیلن استفاده می‌شود. با وجود این محصول، دیگر نیازی به لوازم مخصوص آببندی، انواع پیچ و مهره و.. نیست. در صورتی که از این محصول به‌درستی استفاده شود؛ به‌راحتی می‌توان به کمک آن لوله را کور کرد.
در ادامه به نحوه استفاده از این قطعه اتصالی در سیستم لوله‌کشی و مزایای آن می‌پردازیم.
مراحل کلی نصب درپوش انتهایی پیچی پلی اتیلن
- ابتدا سر لوله پلی‌اتیلن را کاملا خشک و تمیز کنید.
- سرپیچ را باز کرده و لوله را در قسمت درونی سرپیچ قرار دهید.
- بعد از قرار دادن لوله درون سرپیچ، باید طوقه را روی لوله بکشید.
- قسمت درپوش و مهره را کاملا بپیچانید تا اتصال محکم شده و آب بندی شود.
کاربرد درپوش انتهایی پیچی پلی‌اتیلن
مهم‌ترین کاربردهای این درپوش، در موارد ذکر شده هستند:
- پروژه‌های آبرسانی
- پروژه‌های کشاورزی
- پروژه‌های آبیاری بارانی
- پروژه‌های آبیاری قطره ای
- پروژه‌های برق کشی
مزایای استفاده از این قطعه یعنی درپوش پلی اتیلن، شامل قابلیت نصب ساده، نصب سریع، مقاومت زیاد در برابر ضربات احتمالی و فشار، مقاومت زیاد در برابر اشعه مادون قرمز، قیمت به‌صرفه، مقاومت زیاد در مقابل انواع کود و مواد شیمیایی، آببندی بدون نیاز به استفاده از لوازم خاص، باز و بسته کردن ساده اتصال‌ها و ساده کردن بررسی لوله‌ها است.
فلنج
فلنج یکی از اتصالات کاربردی در صنعت لوله کشی است؛ که معمولا از فولاد تولید شده و به شکل جفت یا دوتایی عرضه می‌شود. این قطعات بصورت صفحه‌های فلزی با ظاهری دایره‌ای و دیسک مانند هستند؛ که بر روی آنها سوراخ‌هایی وجود دارد. از طریق آنها می‌توان دو صفحه را با پیچ و مهره به‌خوبی به یکدیگر متصل کرد. با این حال با قرار دادن واشر در میان این دو صفحه، آببندی بهتری در لوله‌ها انجام می‌شود.
مزیت اصلی استفاده از فلنج‌ها در لوله کشی این است که به کمک آنها می‌توان دو لوله را به‌راحتی و تنها با پیچ کردن این صفحات به هم وصل کرد. بدون آنکه نیازی به جوش دادن مستقیم لوله‌ها به یکدیگر باشد. در این حالت در صورت نیاز به جدا کردن لوله‌ها، به آسانی می‌توان پیچ‌ها را باز نمود. این در حالی است که اگر لوله‌ها به یکدیگر جوش داده شده باشند؛ این کار تنها از طریق برشکاری امکان‌پذیر خواهد بود. فلنج فلزی از انواع فلنج‌های موجود در بازار در مدل‌ها، اندازه ها و ضخامت های مختلف است.
پرکاربردترین انواع فلنج
- فلنج گلودار جوشی: این نوع از اتصالات دارای قسمتی با فرم مخروطی است که لوله به انتهای آن جوش داده می‌شود و مناسب استفاده در دماهای پایین و فشار بالا است.
- فلنج جوشی سوکتی: این نوع از اتصالات هم از داخل و هم خارج، جوشکاری می‌شوند؛ و لوله در داخل آنها جای می‌گیرد. از این فلنج‌ها زمانی استفاده می‌شود که فشار بالا و قطر لوله کم است.
- فلنج بلایند یا کور: این اتصالات فاقد حفره هستند؛ و به کمک آنها مسیر و جریان عبور را می‌شود مسدود کرد.
- فلنچ دنده‌دار یا رزوه‌دار: در قسمت داخلی این اتصالات رزوه‌هایی تعبیه شده است که به کمک آنها می‌توان این صفحه فلزی را بدون جوشکاری به لوله‌ها متصل کرد. این نوع اتصالات مناسب استفاده در دماها و فشارهای بالا هستند.
- اسلیپون یا اسلیپان: این نوع اتصالات از طریق جوشکاری به لوله متصل می‌شوند. برای این منظور نخست باید لوله در داخل فلنج قرار گیرد؛ و سپس از بیرون و داخل جوشکاری شود.
- فلنج گردن‌دار: کاربرد این اتصالات، اندازه‌گیری میزان جریان سیالاتی نظیر گاز با هدف کم کردن فشار و یا محدود کردن آن است. این اتصالات در تامین ایمنی ساختمان و سیستم لوله کشی نقش دارند.
- فلت فیس یا فلنج با سطح صاف: سطح این اتصالات صاف است. از آنها برای متصل نمودن شیرها و اتصالات از جنس چدن استفاده می‌شود.
- صفحه مدور: قطعه اتصالی به شکل دیسک و از جنس چدن است؛ كه براي بستن اتصالات فلنجي استفاده مي‌شود. آب‌بندي این قطعات متصل به لوله، با قرار دادن يك واشر بين سطح اتصال و محكم كردن پيچ‌هاي فلنج انجام می‌شود. گاهي اوقات فلنچ‌ها با يك برجستگي ساخته مي‌شوند؛ كه درون يك تورفتگي مشابه در فلنج مقابل وارد و محکم شوند.
روش‌هاي آب‌بندي اتصالات لوله‌های گالوانيزه
چون اتصالات و لوله‌ها از نوعی فلز سخت ساخته می‌شوند. لازم است برای آببندی فضای بین لوله‌ها و جلوگیری از نشت آب، از مواد مخصوص، مانند خمیر و کنف و یا نوار تفلون استفاده شود.
- آب‌بندي با استفاده از مواد لزج‌كننده (خمير)
- آب‌بندي با استفاده از خمير و كنف
- آببندی با استفاده از نوار تفلون
شیوه آب‌بندي با خمير و كنف
الياف كنف فضاي خالي بين دنده‌ها را پر می‌کنند. ابتدا مقدار کمی خمیر بر روی سطح دنده‌ها مالیده و بعد کنف را به طول و قطر مناسب جدا کنید. سپس باید الیاف کنف را از هم باز کنید؛ و در جهت بسته شدن اتصال، بر روی دنده ببندید. انتهای کنف را به‌صورت حلقه در آورید و گره بزنید تا بر روی آن محکم شود. در ادامه لازم است که به کمک انگشت خمیر را بر روی کنف بمالید. اتصال مورد نظر را به لوله ببندید و به کمک آچار آن را محکم کنید. لوله و اتصالاتی را که از قبل آماده کرده‌اید به کمک خمیر و کنف به یکدیگر ارتباط دهید.
آب‌بندي با نوار تفلون
این شیوه مناسب لوله‌كشي با قطر كم، لوله‌كشي روكار، یا اتصال شيرآلات و لوله‌هاي كرومي است. نحوه کار آببندی با نوار تفلون بدین صورت است که باید ابتدا دو انگشت یک دست را در حلقه نوار قرار دهید و سپس نوار را به‌طوری کاملا صاف و کشیده در جهت بسته شدن بر روی دنده‌ها بپیچانید. مقدار نوار تفلون پیچیده شده بر روی دنده، بایستی به اندازه‌ای باشد تا فضای بین دنده ها را بتواند به طور کامل پر کند. در نهایت اتصال را بر روی لوله ببندید و با کمک آچار محکم کنید.
لوله‌کشی ساختمان، برعکس آنچه به‌نظر می‌رسد؛ از موارد مهمی است که نقش حیاتی در عملکرد و دوام ساختمان دارند. لوله‌کشی نامناسب ساختمان ممکن است باعث نشتی آب، گاز یا برق شده و به سازه، تجهیزات و دکوراسیون ساختمان آسیب برساند. همچنین ممکن است باعث افزایش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات شده و عمر مفید ساختمان را کوتاه کند.
آسیب‌های زیربنایی و جدی، با خرابی و فرسودگی سیستم لوله‌کشی ایجاد می‌شوند. لوله‌کشی ساختمانی نامناسب همچنین می‌تواند به سلامت و امنیت ساکنین آسیب جدی وارد کند. برای مثال نشت آب ممکن است باعث رشد قارچ، باکتری و جمع شدن حشرات شده و به علل مختلف بیماری‌های تنفسی، پوستی و گوارشی را در ساکنین ساختمان ایجاد کند. نشت گاز هم مساله‌ای جدی و خطرناک است.
ممکن است باعث خفگی، سرگیجه، تهوع، سوزش چشم و حتی انفجار شود. خرابی و آسیب اتصالات برق هم ممکن است باعث صدمات الکتریکی، آتش‌سوزی و حادثه‌هایی با خسارت جدی جانی و مالی شود. به همین دلیل، لوله‌کشی ساختمان باید با دقت و نظارت کارشناسی انجام گردد؛ و از مواد و تجهیزات با کیفیت و استاندارد برای این کار استفاده شود.
در پایان که با اسامی انواع لوله و انواع اتصالات لوله و قطعات ساختمانی و کاربرد آنها تاحدی آشنا شدیم و به معرفی برخی قطعات با قابلیت متصل شدن به لوله‌ها پرداختیم؛ لازم است به این موضوع توجه کنیم که با گسترش ساخت و ساز و پیشرفت سیستم‌های مدرن لوله‌کشی، اتصالات جدیدتری نیز بی‌شک طراحی خواهند شد. متصدیان و پیمانکاران پروژه‌های ساخت و ساز باید شناسایی این موارد و بررسی مزیت‌های قطعات احتمالی جدید را فراموش نکنند؛ و در صورت کیفیت مطلوب، استفاده از آنها را در دستور کار خود قرار دهند.